Nhiếp Ảnh Trừu Tượng: Lời Mời Gọi Của Không Gian Tâm Thức

Trong lịch sử nghệ thuật thị giác, trừu tượng luôn mở ra những vùng mỹ cảm táo bạo. Nó không phục tùng mô tả, không chiều theo thị hiếu, và càng không vận hành trong phạm vi của “cái đẹp” thông thường. Trong nhiếp ảnh, nơi thực tại từng được xem là chất liệu tối hậu, việc lựa chọn con đường trừu tượng chính là một hành vi thẩm mỹ mang tính chất phản biện: từ chối chức năng ghi chép, để khẳng định hình ảnh như một phương tiện độc lập mang khả năng khai mở ý niệm, cảm giác và trực giác.

Nhiếp ảnh trừu tượng không hướng tới sự nắm bắt mà hướng tới sự vượt thoát, không đi tìm thông tin, mà tìm khoảng không. Và trong khoảng không ấy, hình ảnh bắt đầu “nói” bằng một ngôn ngữ khác: ngôn ngữ của ánh sáng, của nhịp điệu, của hình thể đã rũ bỏ vai trò đại diện.

Một không gian mở của biểu tượng và cảm xúc

Trong nhiếp ảnh nghệ thuật, đặc biệt là dòng ảnh trừu tượng (abstract photography), người nghệ sĩ thường không bám sát vào hình thức mô tả mà đi sâu vào việc khơi gợi, để hình ảnh trở thành một không gian mở cho sự cảm nhận cá nhân, cho sự chiêm nghiệm vượt qua ngôn từ.

Một tấm ảnh đen trắng, có bố cục đối xứng hoặc sử dụng hiệu ứng phản chiếu không chỉ tạo hiệu ứng thị giác mạnh mà còn chạm vào những biểu tượng cổ điển: cái bóng và bản thể, sự tĩnh lặng và biến động, thời gian và ký ức. Những hình ảnh như vậy có thể gợi nhớ đến tác phẩm của Michael Kenna, nơi ánh sáng mờ sương, hình ảnh cây cô đơn hay đường chân trời vô tận không đơn thuần là mô tả cảnh vật, mà là biểu tượng cho nỗi cô độc, cho sự thiền định hoặc cho trạng thái lặng im đầy thi vị của thế giới nội tâm.

Trong trường phái này, những yếu tố như sương mù, ánh sáng tối giản, nước và phản chiếu thường được khai thác để làm mờ ranh giới giữa thực và ảo, giữa cái nhìn và cảm giác. Người xem không chỉ được mời gọi ngắm nhìn mà còn được thúc đẩy tham gia vào một trạng thái cảm xúc. Mỗi hình ảnh trở thành một khoảng lặng, một dạng hình học của cảm xúc, nơi có thể diễn giải thành hoài niệm, cô đơn, chu kỳ sinh tử, hoặc một hành trình nội tâm vô hình.

Broken Heart, Michael Kenna, Wicklow, Ireland. 1982

Featherstone, Tom Hricko, 1979

Từ sự rút gọn đến sự giải thoát hình ảnh

Không giống như nhiếp ảnh tài liệu, nơi người nghệ sĩ đứng đối diện với thế giới, ảnh trừu tượng là nơi nghệ sĩ rút vào bên trong, thẩm thấu thực tại rồi để nó tái hiện qua một cơ chế nhìn mang tính ý niệm. Trong quá trình ấy, hình ảnh được giải phóng khỏi nghĩa vụ mô tả, và cũng đồng thời thoát khỏi áp lực phải “nói điều gì đó”.

Việc trừu tượng hóa không phải là làm cho sự vật trở nên bí hiểm, mà là lược bỏ những yếu tố thừa thãi của biểu hiện, để cái còn lại là cấu trúc nguyên sinh của cảm xúc và hình dung. Một bề mặt tường, một nét phản chiếu qua lớp kính mờ, một vệt sáng đi qua thấu kính, tất cả đều có thể trở thành nơi sinh khởi của ý niệm nếu người nghệ sĩ chọn nhìn theo một hướng không quen thuộc.

The Eternals, Lâm Xuân Tùng, 2025

Giữa hiện hữu và hư ảnh: Thế giới như một tầng chập của sự nhận biết

Ảnh trừu tượng đặt người xem vào một trạng thái không chắc chắn, và chính sự không chắc chắn ấy mở ra trải nghiệm thẩm mỹ sâu sắc. Khi hình ảnh không còn cung cấp một hệ tọa độ quen thuộc để bám víu, người xem buộc phải vận động tâm trí, cảm giác và ký ức để tạo nghĩa.

Trong vùng giao thoa giữa hiện hữu và hư ảnh ấy, nhiếp ảnh trừu tượng cho phép những hình dung cá nhân thâm nhập vào không gian thị giác. Một mảng màu, một vùng sáng tối, một khối hình đơn độc, chúng không phải là sự vật, mà là cánh cửa. Và đằng sau mỗi cánh cửa là một thế giới nội tâm chưa từng được gọi tên.

B-Glass, Nguyễn Thành Dũng, 2024

Từ hình khối đến nội cảm nơi người thưởng ngoạn

Ảnh trừu tượng trong nhiếp ảnh không đòi hỏi người xem phải “hiểu” mà khuyến khích họ cảm nhận từ hình khối, từ độ tương phản, từ khoảng trống, từ bố cục không đều hoặc bất đối xứng. Cũng giống như trong hội họa trừu tượng, nơi tác phẩm của Rothko hay Kandinsky không phải để kể chuyện mà để người xem đắm mình trong cảm xúc thuần khiết.

Nói cách khác, nghệ thuật thị giác kiểu này không cung cấp một câu trả lời, mà đưa ra một cánh cửa. Qua đó, người xem có thể bước vào thế giới của chính họ, một không gian đầy tiềm năng của cảm xúc chưa gọi tên. Và có lẽ, chính ở điểm ấy, ảnh trừu tượng hay nghệ thuật thị giác nói chung chạm đến bản chất sâu xa nhất của nghệ thuật: không phải là sự trình bày, mà là sự dẫn dụ.

Grunge, Tom Hricko, 2024

Một tuyên ngôn thẩm mỹ mới:

Nhiếp ảnh trừu tượng không phải là “tác phẩm ảnh được làm theo cách khác”, mà là sự tái định nghĩa chính khái niệm nhiếp ảnh. Nó đặt ra câu hỏi rằng: điều gì làm nên một hình ảnh có giá trị tồn tại? Có phải chỉ là sự gợi nhắc đến cái thực? Hay là khả năng tạo ra một khoảng dừng trong nhận thức?

Trong dòng chảy thông tin và hình ảnh bị tiêu hóa tức thì, ảnh trừu tượng chính là hành vi trì hoãn: trì hoãn việc hiểu, trì hoãn việc khẳng định. Nó kêu gọi người xem bước vào hình ảnh bằng toàn bộ trực giác, không định kiến, không vội vàng. Và đôi khi, đó là cách duy nhất để nghệ thuật trở thành một không gian sống thực, chứ không chỉ là vật thể trưng bày.

Open Air, Nguyễn Thành Dũng, 2021

Lời kết

Nhiếp ảnh trừu tượng đã táo bạo ươm bước cho một không gian nơi hình ảnh không ràng buộc bởi thực tại và ý nghĩa không bị giam cầm bởi định danh. Trong sự tĩnh lặng của ánh sáng, hình khối và nhịp điệu, nhiếp ảnh trừu tượng đồng hành cùng thế giới nội tâm của mỗi người thưởng ảnh tự vẽ nên. Chính trong sự tự do ấy, nghệ thuật thị giác tìm thấy ý nghĩa sâu sắc nhất: không phải để định hình thế giới, mà để mở ra những chân trời chưa từng được gọi tên.

—

Những tác phẩm Featherstone, The Eternals, B-Glass, Grunge, Open Air hiện đang được trưng bày tại Noirfoto Gallery.

Là phòng tranh chuyên về nhiếp ảnh nghệ thuật đương đại, Noirfoto Gallery đã tinh tuyển được các bộ sưu tập tác phẩm nhiếp ảnh trừu tượng. Những tác phẩm này, với sự tối giản đầy thi vị, đã khơi dậy trực giác và biến mỗi khung ảnh thành một khoảng nghĩ riêng biệt cho người thưởng ngoạn. Noirfoto Gallery tự hào đưa nhiếp ảnh trừu tượng len lỏi vào cuộc sống và khơi gợi hành trình sưu tầm, để nghệ thuật trở thành một phần không thể thiếu của nhận thức và cảm xúc hàng ngày. [1] Xin mời các nhà sưu tập bước vào không gian này để chiêm nghiệm, thưởng thức, và cảm thấy kết nối với các tác phẩm rung cảm sâu sắc với nội tâm mình.

Thực hiện: Hương Mi Lê

Biên tập: M.Nhu