Bài viết

Nhà nữ thực vật học xuất bản cuốn sách ảnh đầu tiên trên thế giới

Những bản in màu xanh “blueprint” không xa lạ với hầu hết mọi người, nhưng thường là dưới dạng những bản thiết kế kiến trúc hoặc máy móc. Ít ai biết rằng những bản in đó chính là sản phẩm của một kỹ thuật in nhiếp ảnh có tên được đặt ra bởi người phát minh ra nó là “cyanotype”. Cyanotype thực chất là một phương pháp tạo hình quang đồ (photogram) và sử dụng muối sắt nên có màu xanh nước biển đẹp mắt như vậy. Nó cũng là kỹ thuật dùng để tạo ra những bức ảnh trong cuốn sách nhiếp ảnh đầu tiên của nữ nhiếp ảnh gia đầu tiên trên thế giới. Tới nay, nó vẫn được các nghệ sĩ sử dụng để sáng tác như trong những tác phẩm phong cảnh biển mê hoặc của Meghann Riepenhoff mà sẽ được Noirfoto giới thiệu trong một bài viết khác. Sau đây, chúng ta sẽ tìm hiểu về cuốn sách nhiếp ảnh đầu tiên trên thế giới qua một bài viết của Leslie Nemo đăng trên scientificamerican.com.


Chordaria flagelliformis. Giống như nhiều loài rong biển nâu, loại tảo này chứa fucoidan, một loại đường mà các nhà khoa học đã nghiên cứu bấy lâu nay như một chất có khả năng điều hòa hệ miễn dịch hay làm chậm quá trình đông máu. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ.

Nhà nữ thực vật học trở thành nữ nhiếp ảnh gia đầu tiên trên thế giới khi xuất bản cuốn sách ảnh cũng đầu tiên trên thế giới

Anna Atkins, nhà nghiên cứu thế kỷ 19 đã thu thập các mẫu tảo và ghi lại hình ảnh của chúng bằng cách sử dụng kỹ thuật in blueprint – hay in cyanotype – một phương pháp ghi lại hình ảnh tiên tiến nhất lúc bấy giờ.

Sinh ra tại Anh vào năm 1799, Anna Atkins là một nhà thực vật học nghiệp dư (một công việc được xã hội Anh coi là nghề nghiệp phù hợp với người phụ nữ lúc bấy giờ). Bà đã sưu tầm và vẽ tay mẫu vật của vô số các loại tảo được tìm thấy dọc theo các bờ biển nước Anh. Tuy nhiên, như Atkins đã từng chia sẻ với một người bạn, một số mẫu vật quá nhỏ và chi tiết đến mức bà không còn lựa chọn nào ngoài việc thí nghiệm với một kỹ thuật ghi tài liệu hoàn toàn mới.

Vào giữa những năm 1840, nhà thiên văn học và nhà hóa học người Anh – Ngài John Herschel – đã giới thiệu cho Atkins phương pháp nhiếp ảnh mới của ông. Khi ông phủ muối sắt lên một mảnh giấy và để ra ngoài nắng, ánh sáng sẽ khiến mảnh giấy chuyển thành màu xanh nước biển — ngoại trừ những phần bị che đi bởi những vật thể đặt phía trên. Herschel gọi kỹ thuật này là in cyanotype, nhưng ngày nay nó được biết đến nhiều hơn với cái tên in blueprint.

Atkins đã ứng dụng phương pháp này với các mẫu tảo của mình. Bà bẻ cong các sinh vật quang hợp mà trở nên giòn hơn hẳn theo thời gian khi được mang ra khỏi môi trường nước, đặt chúng lên các trang giấy quét chất hoá học. Dưới ánh mặt trời, chúng ta sẽ tạo ra những hình ảnh (những “ấn tượng”) tồn tại lâu bền cho bộ sưu tập của Atkins. Nhà thực vật học tiên phong đã đưa các bức hình cyanotype về tảo của mình vào ba tập của cuốn Những bức ảnh về tảo Anh: Những ấn tượng bằng cyanotype (Photographs of British Algae: Cyanotype Impressions) – chỉ có khoảng hơn mười hai bản in còn tồn tại tới giờ. Tập đầu tiên của bộ sách được phát hành vào tháng 10 năm 1843, được coi là cuốn sách về nhiếp ảnh đầu tiên được xuất bản trên thế giới.

Himanthalia lorea. Một họ hàng gần của loài rong biển nâu này là Himanthalia elongata có thể xuất hiện trong các cửa hàng tạp hóa với tên gọi khác là “spaghetti biển”. Mặc dù con người đã thu hoạch món mì Ý “giả” này từ các vùng ven biển của Pháp, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha trong nhiều thế kỷ qua, nhiệt độ nước biển tăng cao có thể đã làm giảm số lượng của loài thực vật biển này. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ.

Hình ảnh món “spaghetti biển” sau khi được chế biến

Cystoseira granulata. Loài này và một số họ hàng gần nhất của nó mọc thành những khu rừng thủy sinh rậm rạp dọc theo bờ biển. Còn ít loài này còn tồn tại để sưu tầm hơn so với thời của Atkins. Các nhà sinh vật học nghi ngờ rằng ô nhiễm, một lượng lớn các chất thải dinh dưỡng, và nước càng ngày càng bẩn đang dần giết chết loài rong biển này. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ. 

Hình ảnh chụp cận thực tế của Cystoseira osmundacaea 

Halymenia ligulata, giống latifolia. Bức ảnh đặc biệt này cũng ghi lại bản chất gia tăng của phương pháp khoa học: phân tích DNA cho thấy mọi người đã gộp nhầm ít nhất ba loài tảo dưới tên Halymenia latifolia kể từ khi cái tên đó ra đời. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ. 

Anna Atkins, năm 1861. Nguồn: Axis Images/Alamy Stock Photo.

Furcellaria fastigiata. Cũng giống như các loài tảo đỏ khác, loài này sản sinh ra các loại đường mà các nhà khoa học sử dụng để tạo thành chất làm đặc thức ăn. Chất dính từ Furcellaria còn đặc biệt được biết đến như thạch agar Đan Mạch. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ.

Hình ảnh thực tế của Furcellaria fastigiata 

Dictyota dichotoma, hình ảnh cây non và cây khi ra quả. Giống Dictyota của rong biển nâu đã tự minh chứng rằng loài này là một chất phụ gia thức ăn tiềm năng cho bò, do khả năng có thể cắt giảm khí metan gây hiệu ứng nhà kính mà loài bò thải ra do chứng đầy hơi và ợ hơi. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ. 

Hình ảnh chụp cận thực tế của Dictyota dichotoma, cho thấy độ mỏng của loại tảo này

Rhodomela subfusca, một loài tảo đỏ. Các nhà khoa học đã dành nhiều thời gian và tiền bạc cho tảo bởi các cơ quan quang hợp của chúng thường bị mắc kẹt tại một vị trí khi có sự thay đổi của nhiệt độ, nồng độ muối và sự sẵn có của chất dinh dưỡng. Để sinh sôi nhanh, tảo có khả năng phát triển các hợp chất đặc biệt – các phân tử này có thể sẽ không tìm thấy được ở đâu khác – nhờ đó trở thành mối quan tâm trong lĩnh vực khoa học và công nghiệp. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ.

Alaria esculenta. Loài này còn được gọi là badderlocks, dabberlocks hoặc winged kelp (tảo bẹ cánh). Loài tảo này rất phổ biến với những người nông dân trồng rong biển ở Maine, nơi nó là một trong ba giống đầu tiên được thương mại hóa ở Hoa Kỳ. Nguồn: Bộ sưu tập Spencer, Thư viện Công cộng New York, Mỹ.

Tranh vẽ tảo bẹ cánh của Pierre-Louis Crouan và Hippolyte-Marie Crouan


Hiện nay, các workshop in cyanotype vẫn diễn ra đều đặn và duy nhất ở Việt Nam tại Noirfoto. Các bạn có thể theo dõi để tham dự các buổi workshop mở do Noirfoto đứng ra tổ chức hoặc đặt riêng workshop tại đây bất cứ lúc nào.

 Nguyên bản tiếng Anh của Leslie Nemo. Dịch sang tiếng Việt bởi Thuý An.
Biên tập và viết lời đề tựa bởi Noirfoto.