Linh hồn của không gian: Hành trình thẩm mỹ từ hư vô đến hiệu hữu trong không gian đời sống hằng ngày.

Trong vùng trung giới của triển lãm Bardo tại Lotus Gallery, buổi tọa đàm “Linh hồn của không gian: Đối thoại giữa kiến trúc, nghệ thuật và nhiếp ảnh”, một sự kiện vệ tinh thuộc khuôn khổ triển lãm Bardo, đã diễn ra do Noirfoto và AGAD tổ chức, đánh thức linh hồn ngủ quên trong không gian của đời sống đương đại Việt Nam. Dẫn dắt bởi Lê Thu Trang – giám đốc điều hành Noirfoto, cuộc đối thoại giữa bốn diễn giả: kiến trúc sư Trần Lê Quốc Bình, nhà thiết kế nội thất Jess Thái, nhà sáng tạo mùi hương Linh Nguyễn và chính Hoàng Lê Giang đã bình rất sâu và sắc về việc nhận định nghệ thuật trong cuộc sống. Ở đây, nghệ thuật là hơi thở, ký ức, là liều thuốc chữa lành tâm hồn. Nó xâm nhập vào những nếp gấp thuộc não bộ, buộc ta ngẫm và hỏi “Linh hồn của không gian đáng giá bao nhiêu, khi hầu hết chúng ta vẫn ưu tiên tiện nghi, đẩy nghệ thuật vào góc khuất?” Và quan trọng hơn, ai sẽ là người “khai phá” vùng đất ấy – trung gian như kiến trúc sư, nội thất gia, hay chính gallery với trách nhiệm chuẩn hóa theo tiêu chuẩn quốc tế?

Mở đầu bằng một chiêm nghiệm về nghệ thuật như linh hồn của không gian, Trần Lê Quốc Bình đề xuất ý niệm mới về hành trình sưu tập nghệ thuật: Thẳm sâu trong mỗi chúng ta luôn có chỗ cho nghệ thuật, chỉ cần ai đó khơi quật bằng cách làm mẫu và hứa hẹn giá trị dài hạn. Anh kể về hành trình sưu tầm của chính mình khi còn nghèo, khi những bức tranh đầu tiên giấu dưới gầm giường, không phải vì thiếu không gian, mà vì anh muốn chúng “ngủ đông” chờ ngày thức tỉnh. Sở thích tự nhiên hòa quyện giữa nghệ thuật và kiến trúc, theo anh, không phải lựa chọn có chủ đích, mà là sự hiện hữu hài hòa của không gian và con người xung quanh. Gọi anh Bình là “nguyệt lão thẩm mỹ” cũng không sai, khi anh đã có công kết duyên nghệ sĩ với gia chủ: ban đầu, khách hàng thường từ chối treo tranh thật, coi đó là lãng phí; Bình cho khách mượn tranh treo thử, vài tháng sau, khi xin lại, họ nhất quyết không trả, vì đã quen với linh hồn ấy trong nhà. Nghe thì ngỡ như giai thoại, thật ra câu chuyện này soi rọi bản chất con người: thẳm sâu trong mỗi chúng ta luôn có chỗ cho nghệ thuật, chỉ cần ai đó giục giã, bằng cách làm mẫu (như cho mượn tranh), bằng hứa hẹn giá trị (tôn trọng sáng tạo, tránh sao chép), và bằng tầm nhìn dài hạn về thị trường nghệ thuật, nơi Bình cam kết bảo lãnh thanh khoản, dự đoán con đường của tác phẩm trước cả gia chủ. Anh tin rằng, phát triển sưu tập nghệ thuật là trách nhiệm chung: kiến trúc sư như Bình phải là trung gian, cộng hưởng tác phẩm vào không gian, như cách anh ướm ảnh Bardo của Giang vào một căn hộ thiền định và biến hư vô thành năng lượng tĩnh tại. Khi đó ranh giới hiện hữu và mất đi gợi lên hối tiếc đặc biệt, một cảm xúc thẩm mỹ khiến không gian là nơi trú ngụ kiêm hành trình nội tâm.

Jess Thái, tiếp nối với góc nhìn nội thất, chia sẻ về thực trạng ranh giới giữa nghệ thuật và đồ trang trí: Nghệ thuật phục vụ tâm hồn gia chủ, là liều thuốc cho sức khỏe tinh thần, không phải trang sức cho không gian. Đó là ranh giới mà theo chị, có thể mờ dần nhưng không bao giờ xóa nhòa. Đồ trang trí phục vụ không gian về màu sắc, kích thước, hài hòa; còn nghệ thuật phục vụ tâm hồn gia chủ, gợi ký ức, thử thách câu hỏi nội tại. Cách tiếp cận của Jess là thiết kế không gian từ tranh ra. Hãy sưu tập không tính toán, vì nó kết nối phần hồn, chị nhấn mạnh. Với những tác phẩm tại Bardo, khi đưa chúng vào đời sống duy mỹ, chúng sẽ phù hợp với những ai có nội tâm sâu sắc, đang trong giai đoạn chuyển biến như “trung giới”, một khái niệm thẩm mỹ gợi lên sự cân bằng giữa thư giãn và phấn khích, tránh để không gian rơi vào trạng thái lười biếng. Trong những rung cảm vô hình được khơi dậy từ nghệ thuật, quy ước thiết kế ấy của Jess đã phần nào giúp không gian được thở và sống cùng gia chủ.

Mùi hương trong không gian như một tầng lớp vô hình của nghệ thuật, nhưng nhà điều hương Linh Nguyễn đã giục dậy khứu giác với ý niệm: Mùi hương là tác phẩm nghệ thuật không gian, đứng ngang hàng với nhiếp ảnh bằng cách đồng bộ giác quan và đánh thức ký ức. Mùi hương Tây Tạng do anh thiết kế cho Bardo – nước, rêu, đất, chạm thẳng vào hồi hải mã. Mùi không cần khung treo hay spotlight, nó đứng ngang hàng với nhiếp ảnh bằng cách kể chuyện cá nhân qua giác quan. Mùi thỏa hiệp cảm xúc – không thang đo chuẩn, chỉ có chiều sâu riêng. Linh bình luận, ngành mùi hương chập chững hơn kiến trúc, nhưng luôn đồng hành cùng ký ức. Trách nhiệm của Linh là làm trung gian, biến mùi thành phần thấm thía của đời sống, không phần thêm, hòa nhịp để tăng chiều sâu song hành thị giác-khứu giác, như cách mùi Tây Tạng len lỏi vào Bardo, tùy chỉnh cho từng không gian riêng, một vệt thẩm mỹ về sự trừu tượng của mùi như cầu nối giữa ký ức cá nhân và không gian chung.

Trách nhiệm của nghệ sĩ là đối xử tốt nhất với tác phẩm, tạo giá trị để người sưu tầm cảm nhận: Nghệ thuật không phải của riêng, mà là của thiên nhiên. Là nhiếp ảnh gia lữ hành và tác giả triển lãm Bardo, Hoàng Lê Giang bộc bạch rằng anh chưa từng treo nhiều tranh của mình trong nhà, sợ “tác phẩm buồn” sau triển lãm, mà chỉ muốn những tác phẩm được đồng toả sáng tại không gian chung này. Lý tưởng trưng bày Bardo ban đầu của anh là khối đen mộc mạc – một White cube đúng nghĩa nhưng màu tối, được đặt chung cùng mùi hương và ghế nghỉ. Với những gì hoàn hảo nhất anh có thể hình dung cho triển lãm này, anh muốn đối xử tốt nhất với tác phẩm, không vì tiền mà toàn tâm ý niệm. Đó cũng là vai trò nghệ sĩ trong phát triển bộ sưu tập, tạo giá trị để người sưu tầm cảm nhận, định giá dựa cảm giác và độ hiếm, tránh công nghiệp hóa, đồng thời minh bạch theo chuẩn quốc tế để nhiếp ảnh hòa nhập đời sống như tranh vẽ. Chính như cái cách Bardo không phải ảnh riêng tư mà là của thiên nhiên, và nhiếp thủ cũng đã chia sẻ hạnh phúc của mình từ giây phút chụp đến kể chuyện.

Định nghĩa rồi tái định nghĩa, buổi tọa đàm Linh Hồn Của Không Gian khép lại cùng những suy tư mở về hành trình sưu tập. Hư vô hay hiện hữu không phải là đích đến, nó là con đường đòi hỏi sự đồng lòng từ những tâm hồn dấn thân – từ kiến trúc sư, nghệ sĩ, đến những người lặng lẽ gìn giữ cái đẹp trong đời thường. Chúng tôi, Noirfoto, cùng AGAD, tự hào gánh vác sứ mệnh này, tin rằng mỗi bước nhỏ hôm nay sẽ đan xen thêm nhiều vệt vào linh hồn không gian để nghệ thuật không ngừng tái sinh. Trong xã hội Việt Nam đang chuyển mình, nghệ thuật không phải xa xỉ, mà là trung giới giữa không gian và phần hồn. Bạn đã sẵn sàng khai phá linh hồn mình chưa?

Thực hiện: M.Nhu