CÁC PHẨM CHẤT LÀM NÊN NHIẾP ẢNH NGHỆ THUẬT

Trong thế giới nghệ thuật đương đại, nhiếp ảnh thường bị hiểu lầm như một công cụ đơn thuần để ghi chép thực tế – một cú bấm máy nhanh chóng để lưu giữ khoảnh khắc. Tuy nhiên, với những ai đã từng đắm chìm vào một bức ảnh nghệ thuật thực thụ, họ sẽ nhận ra rằng nhiếp ảnh là một ngôn ngữ biểu đạt sâu sắc, không kém phần tinh tế so với hội họa hay điêu khắc. Nó không chỉ bắt lấy ánh sáng và bóng tối, mà còn khơi dậy cảm xúc, kể chuyện và phần nào bừng dạ nhận thức của chúng ta về thế giới xung quanh. Bài viết này sẽ khám phá những yếu tố cốt lõi làm nên phẩm chất nghệ thuật của nhiếp ảnh, giúp chúng ta nhận ra giá trị thực sự của nhiếp ảnh như một hình thức nghệ thuật nghiêm túc, đáng để đầu tư và trân trọng.

ẢNH “ĐẸP” HAY ẢNH NGHỆ THUẬT?

Trước hết, hãy làm rõ sự khác biệt giữa một bức ảnh “đẹp” thông thường và một tác phẩm nhiếp ảnh nghệ thuật. Một bức ảnh đẹp có thể là kết quả của một chuyến du lịch, bạn chụp vội một cảnh hoàng hôn rực rỡ hay một bãi biển xanh ngắt. Bức ảnh có hấp dẫn về mặt thị giác, nhưng thường thiếu chiều sâu ý niệm. Ngược lại, với nhiếp ảnh nghệ thuật, thời gian là lõi. Nhiếp ảnh nghệ thuật là sự kết tinh của ý đồ sáng tạo, là tinh đúc của người nghệ sĩ sử dụng máy ảnh như một cây cọ vẽ, biến thực tế thành biểu tượng.

Một ví dụ tiêu biểu từ bức Study of a Tree, Hokkaido, Japan của Michael Kenna, khi ông trong vai kẻ lữ hành lặng lẽ, dùng những lần phơi sáng kéo dài hàng giờ để khắc họa vẻ đẹp trần trụi của thế giới. Tác phẩm của ông buộc ta mở mắt, mở cả giác quan để thấy những gì đã luôn hiện hữu, bị che mờ bởi nhịp sống vội vã. Kenna sau đó chọn cách làm việc chậm rãi, tự tay in bản ảnh trên giấy gelatin bạc, một sự cầu toàn hiếm hoi trong thời đại kỹ thuật số đang nuốt chửng sự tỉ mỉ. Nghệ thuật không vội được – đó là tuyên ngôn của nhiếp ảnh nghệ thuật.

Chủ thể trong nhiếp ảnh nghệ thuật phải là yếu tố biết kể chuyện không lời, phải mang ý niệm, trí niệm. Cái cây trong bức ảnh này đã chứng kiến mọi biến chuyển của đất trời. Chúng trường tồn, cắm rễ sâu vào lòng đất, vươn cành chạm trời, kết nối địa ngục, trần gian và thiên đường. Không gian trống trải không phải ngẫu nhiên. Nó ép người xem đối diện với sự cô lập, sự mong manh của tồn tại, nhưng cũng gợi lên sự bền bỉ. Bố cục tối giản của ông, với ánh sáng được kiểm soát chặt chẽ, biến cây thành một triết gia thầm lặng, đứng đó kể chuyện về thời gian, về sự sống, về hành trình của tự nhiên. Đạt đến cảnh giới của hàm tuệ tri, bức ảnh này đã vượt thoát tính “đẹp”, mà là tác phẩm nghệ thuật.

Kussharo Lake Tree, Study 6, Kotan, Hokkaido, Japan, 2007

Nhiếp ảnh nghệ thuật biến hình ảnh thành lời kể mà qua đó phản chiếu xã hội, văn hóa, nhân sinh với sức nặng ngang hội họa hay điêu khắc, thậm chí có thể dùng ảnh để phơi bày bất công lao động, di cư, môi trường, định kiến giới. Và những tác phẩm này sống sót qua thập kỷ vì chúng đào sâu vào bản chất con người, biến khoảnh khắc thành biểu tượng vĩnh cửu.

Chung quy, sự khác biệt nằm ở ý niệm: nhiếp ảnh nghệ thuật không ghi chép, mà tái tạo thực tế qua lăng kính cá nhân của nghệ sĩ. Các yếu tố then chốt như bố cục, ánh sáng, và cảm xúc đóng vai trò quyết định. Bố cục không sắp xếp đối tượng mà để dẫn dắt ánh nhìn, tạo nhịp điệu. Ánh sáng, trong nhiếp ảnh, giống như màu sắc trong hội họa – nó có thể gợi lên nỗi buồn man mác hoặc niềm vui rạng rỡ. Và cảm xúc? Đó là linh hồn của tác phẩm, là chất keo biến một bức ảnh thành cầu nối giữa nghệ sĩ và người xem.

YẾU TỐ KĨ THUẬT LÀM NÊN PHẨM CHẤT NGHỆ THUẬT

Bên cạnh ý niệm cốt lõi, còn nhiều yếu tố khác góp phần nâng tầm nhiếp ảnh thành nghệ thuật. Đó là kỹ thuật hậu kỳ và in ấn. Trong thời đại kỹ thuật số, hậu kỳ không hề ”lừa dối” mà là công cụ tinh chỉnh tầm nhìn nghệ sĩ. Ansel Adams từng dành hàng giờ trong phòng tối để hoàn thiện bản in, đảm bảo mỗi chi tiết đều truyền tải cảm xúc mong muốn. Ngày nay, việc chọn giấy in cao cấp, mực pigment lâu phai, hay khung, đều tinh tế biến bức ảnh thành một vật thể nghệ thuật có thể tồn tại hàng thế kỷ.

Tại Noirfoto Gallery, các kỹ thuật cổ điển cũng được thực hiện liên tục nơi buồng tối. Với lumen printing, giấy ảnh được đặt dưới ánh nắng – nắng non, nắng già, cường độ ánh sáng thay đổi thất thường cùng với các vật thể như hoa, lá, được ép dưới tấm kính dễ vỡ. Thực tế, hàng trăm tấm kính đã vỡ trong quá trình sáng tác này, làm tỏ rằng đây là kỹ thuật rất khó. Hồn cốt của hoa thấm lên giấy, tạo ra những mảng màu mờ ảo, ngẫu nhiên, thiếu tính toán nghệ thuật chặt chẽ nhưng lại hấp dẫn thị giác bởi sự sống động bất ngờ. Tính ngẫu nhiên này đã tạo ra những bản lumen print không hề giống nhau, khiến mỗi tác phẩm là độc bản, mang đầy giá trị nghệ thuật qua sự tương tác không lặp trùng giữa ánh sáng, vật thể và giấy. Nó vấy mực lên sự mong manh của tự nhiên, và ép chặt lời nhắc nhở về vẻ đẹp không thể kiểm soát.

Tác phẩm Orchid của nghệ sĩ Phạm Tuấn Ngọc với kĩ thuật Lumen print trên giấy silver gelatine.

Tác phẩm hiện đang được trưng bày tại Noirfoto Gallery.

Salt print bắt đầu bằng ngâm giấy trong muối, phủ silver nitrate, phơi sáng rồi cố định. Phức tạp ở khâu kiểm soát hóa chất, dễ ố nếu rửa không sạch, nhưng độc đáo ở tông nâu ấm, bề mặt mờ gợi thủ công. Ngoài ra Noirfoto Gallery còn có các tác phẩm in silver gelatin, in cyanotype… Giá trị nghệ thuật ở đây chính là dám làm – dám thử nghiệm, và đây là một hành trình mang đầy tính “craftsmanship”, chạm đến ánh sáng qua khám phá thật thuần túy.

Tác phẩm Lưỡng Long tranh châu của nghệ sĩ Phạm Tuấn Ngọc với kĩ thuật Salt print trên lụa.

Tác phẩm hiện đang được trưng bày tại Noirfoto Gallery.

Vốn sở hữu tinh thần rất thủ công ấy, nhiếp ảnh nghệ thuật vì thế rất độc đáo. Nhiếp ảnh nghệ thuật thường được sản xuất dưới dạng phiên bản giới hạn (edition), giống như in ấn đồ họa. Điều này không chỉ tăng giá trị mà còn đảm bảo tính hiếm có, lật đổ định kiến nhiếp ảnh hoàn toàn có thể được nhân bản. Tại Noirfoto Gallery cũng chỉ trưng bày tác phẩm độc bản hoặc giới hạn tối đa ba phiên bản, biến mỗi bức ảnh thành vật sở hữu riêng tư và là một phần của bộ sưu tập cá nhân.

Cuối cùng, không thể bỏ qua hành trình lịch sử của nhiếp ảnh. Từ những bức Daguerreotype đầu tiên năm 1839 đến nhiếp ảnh kỹ thuật số hiện đại, bộ môn này đã phát triển từ công cụ khoa học thành nghệ thuật biểu đạt. Vai trò của nghệ sĩ nhiếp ảnh – với tầm nhìn cá nhân và câu chuyện đằng sau – chính là sợi chỉ đỏ nối liền tất cả, và nhiếp ảnh, thật nghệ thuật vì là di sản văn hóa.

GIÁ TRỊ ĐẦU TƯ: TỪ NGHỆ THUẬT ĐẾN TÀI SẢN

Nhiếp ảnh nghệ thuật thực chất là một khoản đầu tư thông minh. Theo báo cáo từ ArtTactic, tổng doanh số nhiếp ảnh tại các nhà đấu giá lớn như Sotheby’s, Christie’s và Phillips đạt 59 triệu USD năm 2024, dù có sự sụt giảm nhẹ so với năm trước. Thị trường nhiếp ảnh toàn cầu dự kiến tăng trưởng với tốc độ trung bình 4.4% hàng năm, đạt 161.8 tỷ USD vào năm 2030. Những con số này phản ánh sự công nhận ngày càng tăng đối với nhiếp ảnh như một loại hình nghệ thuật đáng giá. Một minh chứng như bức Le Violon d’Ingres (1924) của Man Ray đã lập kỷ lục khi bán được 12.4 triệu USD tại phiên đấu giá của Christie’s, biến nó thành bức ảnh đắt giá nhất thế giới. Ở giá trị đó, nhiếp ảnh nghệ thuật đã chứng minh được chúng không thua kém gì nghệ thuật cổ điển như hội hoạ. Và hơn hết, không chỉ lưu giữ giá trị tinh thần, tác phẩm nhiếp ảnh nghệ thuật vì vậy còn mang lại lợi nhuận kinh tế.

Bức Le Violon d’Ingres (1924) của Man Ray đã lập kỷ lục khi bán được 12.4 triệu USD

tại phiên đấu giá của Christie’s, biến nó thành bức ảnh đắt giá nhất thế giới.

LỜI KẾT

Nhiếp ảnh nghệ thuật là minh chứng sống động cho sức mạnh của hình ảnh – một hình thức nghệ thuật nghiêm túc, giàu triết lý và đầy tiềm năng đầu tư. Chúng ta cần nhìn sâu, và cảm nhận mạnh để kết nối với thế giới theo cách mà những bức ảnh thông thường không thể làm được. Nếu bạn đang tìm kiếm cơ hội để trải nghiệm điều này, hãy tham quan bộ sưu tập của Noirfoto Gallery, ở nơi các tác phẩm nhiếp ảnh nghệ thuật đang chờ đợi để kể câu chuyện của riêng chúng. Để lại thông tin nếu bạn muốn được tư vấn miễn phí về cách bắt đầu bộ sưu tập của mình – một bước đi không chỉ làm phong phú tâm hồn mà còn là khoản đầu tư thông minh cho tương lai.

Thực hiện: M.Nhu

Tham khảo:

1. Artnet News. “Photography Is Everywhere Now. Can Photo Auction Results Keep Pace?” Artnet News, June 2025, news.artnet.com/market/photography-auction-industry-2655783.
2. Hermand-Grisel, Sandrine. “Most Expensive Photographs Ever Sold (Updated in December 2022).” All About Photo, 20 Dec. 2022, all-about-photo.com/photo-articles/photo-article/1281/most-expensive-photographs-ever-sold-updated-in-december-2022.
3. Laster, Paul. “The State of the Photography Market in 2024.” Artsy, 23 Aug. 2024, artsy.net/article/artsy-editorial-state-photography-market-2024.
4. Victoria and Albert Museum. “Cameraless Photography.” Victoria and Albert Museum, n.d., vam.ac.uk/articles/cameraless-photography.
5. “Philosopher’s Tree.” MEER, 2025, www.meer.com/en/38405-philosophers-tree.